Ar�zi Kazan�lar | Cengizhan Alt�n | 01/09/2018

Cengizhan Alt�n | Deloitte T�rkiye�Vergi�Hizmetleri�

E-Yakla��m / Eyl�l 2018 / Say�: 309

Gelir Kavram�

193 say�l� Gelir Vergisi Kanununda, gelir kavram� ele al�nm�� ve gelirlerin daha iyi anla��lmas� ad�na, gelirler yedi farkl� dala ayr�lm��t�r; Ticari Kazan�lar, Zirai Kazan�lar, �cretler, Serbest Meslek Kazanc�, Gayrimenkul Sermaye �ratlar�, Menkul Sermaye �ratlar� ve Di�er Kazan� ve �ratlar.��

Yukar�da belirtilen kazan�lardan makalemize konu olan Ar�zi Kazan�lara, gelir unsurlar� i�inde Di�er Kazan� ve �ratlarda yer verilmi�tir. Di�er kazan� ve iratlar�n alt ba�l��nda, De�er Art�� Kazanc� ve Ar�zi Kazan�lar bir alt gelir unsuru olarak yer bulmu�tur. Bilmemiz gereken en �nemli nokta ise Di�er Kazan� ve �ratlar�n, geriye kalan 6 gelirden nas�l bir ayr�ma tabi tutuldu�udur. G�r�nen o ki, s�n�rlar� �izilen 7 gelir kavram� baz� farkl�l�klar g�z �n�ne al�narak birbirinden ayr�lm��t�r. Di�er Kazan� ve �ratlar, kalan 6 gelir unsurundan “devaml�l�k” ilkesince ayr�lm��t�r. K�saca devaml�l�k ilkesi; bir faaliyetin devaml� olarak yap�lmas�, s�reklilik arz etmesidir. Bu y�zden 7. gelir kavram�m�z di�er gelir unsurlar�ndan daha farkl� bir konumdad�r.

Ar�zi Kazan�lar

Gelir Vergisi Kanunu 82. Madde ’de yer verilen Ar�zi Kazan�lar, en basit tan�m�yla devaml� olmayan, s�reklilik arz etmeyen kazan�lardan do�an gelirler olarak ifade edilmektedir. Bu husus Ar�zi gelirleri, ticari kazan�lardan, serbest meslek kazanc�ndan ve ilgili di�er kazan�lardan ay�rabilmemizde bizlere yard�mc� olacakt�r. Ar�zi kazan�lar�n tan�m� yap�l�rken Gelir Vergisi Kanunu Madde 82’yi ele al�p yorumlamak Ar�zi Kazan�lar�n daha kolay anla��lmas�na olanak sa�layacakt�r. Bu hususta Gelir Vergisi Kanunu Madde 82 �u �ekildedir:

Vergiye T�bi Ar�zi Kazan�lar

1. Devaml�l�k Arz Etmemesi

Ar�z� olarak ticar� muamelelerin icras�ndan veya bu nitelikteki muamelelere tavassuttan (yard�m amac�yla araya girme) elde edilen kazan�lar. (Daha �nce de s�yledi�imiz gibi bu madde devaml�l�k ilkesiyle do�rudan ili�kilidir. �rnek verecek olursak; muhiti iyi bilen bir esnaf�n(Emlak��l�k haricinde bir i� yapan) ev al�m-sat�m�nda iki tarafa arac�l�k yapmas� ve kar��l��nda bir miktar komisyon almas� Ar�zi bir kazanca girecektir. �� sahibi esnaf�n s�rekli olarak bu i�i yapm�yor olu�u, bu geliri ar�zi k�lacakt�r. Ticari faaliyetlerin yap�lmas�nda arac�l�k faaliyeti devaml�l�k arz ediyorsa, bu ticari bir kazan� yerine ge�ecektir. Genellikle bir takvim y�l� i�erisinden bir veya ikiden fazla yap�l�yor ise ar�zi kazanca girmez.)

2. Serbest Meslek Faaliyetinin Durdurulmas� veya Terki

�Ticar� veya zira� bir i�letmenin faaliyeti ile serbest meslek faaliyetinin durdurulmas� veya terk edilmesi, hen�z ba�lamam�� olan b�yle bir faaliyete hi� giri�ilmemesi, ihale, art�rma ve eksiltmelere i�tirak edilmemesi kar��l��nda elde edilen h�s�lat. (Bu madde de ise �zerinde durulan 3 husus vard�r; Faaliyetin durdurulmas� veya terk edilmesi. Buna �rnek olarak serbest meslek erbab� bir ki�inin kirada mesle�ini ifa etti�i i� han�n�n y�k�lmas�, bu neticede ki�iye tazminat �denmesi. Bir di�er husus ise faaliyetlere hi� giri�ilmemesidir. Herhangi bir faaliyete devam eden ki�inin, yeni faaliyete ba�layacak olana izin vermeyip, ki�iye tazminat �demesiyle alakal�d�r. Son olarak ihalelere kat�lmama hususu; taraflardan birinin di�erine ihaleye girmemesi i�in vermi� oldu�u paradan elde edilen gelir de ar�zi kazanca girmektedir. Asl�nda ihaleye fesat kar��t�rmak da diyebiliriz.)��

3. Tahliye veya Devir Kar��l��nda Do�an Kazan�lar

�Gayrimenkullerin tahliyesi veya kirac�l�k hakk�n�n devri kar��l��nda al�nan tazminatlar ile pe�temall�klar (Kirac�ya ait tesisat ve mallar�n tahliye ve devri s�ras�nda kiralayan veya yeni kirac�ya devrinde do�an kazan�lar d�hil). Bu maddeyi bir �rnek ile a��kl�k getirmek gerekirse; konumu �ok iyi olan kirada bir lokanta i�letmesinin ba�ka bir i�letmeye sat�lmas� esnas�nda elde edilen gelir Ar�zi Kazan�t�r. D��nd��m�z zaman burada sat�lan sadece kirac�ya ait tesisat ve mallar�n d��nda konumu, m��terileri ve s�reklili�i gibi fiili olmayan unsurlar�n da devredilmesinden do�an kazan�lar Ar�zi Kazan�lar olacakt�r.�

4. Ar�zi Serbest Meslek Kazanc�

�Ar�z� olarak yap�lan serbest meslek faaliyetleri dolay�s�yla tahsil edilen h�s�lat. (Bilindi�i �zere Serbest Meslek Faaliyeti, sermayeden ziyade �ahsi mesaiye, ilme veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan, �ahsi sorumluluk ad� alt�na kendi nam ve hesab�na yap�lan gelirlerdir. Burada yap�lan, elde edilen kazan�lara Serbest Meslek Kazanc� diyebilmemiz i�in gerekli olan unsur ise devaml� olarak yap�yor olmas�d�r. S�reklilik arz etmedi�i durumlarda ise Ar�zi Kazan� olacakt�r. Mesela ��inde uzman bir ki�inin hizmet s�zle�mesi yapmadan herhangi bir programa kat�l�p oradan elde etti�i kazan� Ar�zi Kazan� olacakt�r.

5. Terk Edilen ��lerden Elde Edilen Kazan�lar

Ger�ek usulde vergiye t�bi m�kelleflerin terk ettikleri i�leri ile ilgili olarak sonradan elde ettikleri kazan�lar (zarar yaz�lan de�ersiz alacaklarla, kar��l�k ayr�lan ��pheli alacaklar�n tahsili d�hil). (Bu maddede belirtilen husus ise vergiye tabi m�kellefin i�inin terkedilmesinden sonra, terk edilen i�ten kalan alacaklar�n�n bulunmas� durumda tahsil edildi�inde bu kazan� Ar�zi Kazan� olacakt�r. Burada bilinmesi gereken �nemli unsur; bu t�r kazan�larda herhangi bir istisna s�z konusu de�ildir. Ayr�ca kazanc�n tespitinde has�lattan tevsik edilen giderler indirim konusu yap�labilir.

6. Dar M�kellefiyette Ar�zi Kazan�lar

Dar m�kellefiyete t�bi olanlar�n 45 inci maddede yaz�l� i�leri ar�z� olarak yapmalar�ndan elde ettikleri kazan�lar. (Madde 45 – (De�i�ik: 31/12/1981-2574/8 md.) Dar m�kellefiyete tabi olanlar�n T�rkiye ile yabanc� memleketler aras�nda yapt�klar� ula�t�rma i�lerinde elde ettikleri kazan�lar, Kurumlar Vergisine tabi yabanc� ula�t�rma kurumlar�n�n kazan�lar�n�n tayinine ait esaslara g�re tespit olunur.) Dar m�kellefiyete tabi olanlar�n T�rkiye ile yabanc� �lkeler aras�nda ar�zi olarak yapt�klar� ula�t�rma faaliyetlerinden elde ettikleri kazan�larda, herhangi bir istisna s�z konusu olmay�p, safi kazanc�n tamam� gelir vergisine tabidir.)

Ar�zi Kazan�lar�n Vergilendirilmesi

Gelir Vergisi Kanunu madde 82 de belirtilen Ar�zi Kazan�lar�n hangi durumlarda kar��m�za ��kaca��, nelerin Ar�zi kazan� olaca�� yukar�da kanun maddeleri ve a��klamalar�yla verilmi�tir. O halde Ar�zi kazan�lar�n vergilendirilmesi nas�l olacakt�r?

�ncelikli olarak Ar�zi kazan�larda bir istisna tutar� mevcuttur. 2017 takvim y�l� i�in bu tutar 24.000 (296 Seri No.lu Genel Tebli�i) iken 2018 takvim y�l�nda bu tutar 27.000 TL (302 Seri No.lu Genel Tebli�i) olarak belirlenmi�tir. Yukar�da belirtilen maddelerde 5. ve 6. Maddeler hari� istisna tutar� uygulanacakt�r. Ayr�ca hen�z ba�lamam�� olan ticari, zirai veya mesleki faaliyete hi� giri�ilmemesi ile ihale, art�rma��ve��eksiltmelere��i�tirak edilmemesi��kar��l��nda��elde��edilen��kazan�lar da istisna hari�tir. Yani bir takvim y�l� i�erisinde 27.000 TL olan tutardan az olan Ar�zi Kazan�lar beyan edilmeyecektir.

Ki�ilerin M�kellefiyeti

Ar�zi kazan�lar�n vergilendirilmesinde bir di�er �nemli husus ise ki�inin m�kellefiyetidir. Tam m�kellef ve dar m�kellefler aras�nda farkl�l�klar arz etmektedir.

Tam m�kelleflerde Ar�zi Kazan�, y�ll�k beyanname ile beyan edilmesi gereken gelir unsurlar�ndan bir tanesidir.� �stisnaya tabi olan Ar�zi Kazan�lar ise beyan edilmeyecektir. Dar m�kellefiyette ise Ar�zi Kazan�lar�n T�rkiye’de elde edilmi� say�lmas� i�in, bu kazanc� do�uran i�in veya i�lemin T�rkiye'de yap�lm�� olmas� veya T�rkiye'de de�erlendirilmesi gerekmektedir. Ayr�ca Gelir Vergisi Kanunu Madde 82/2 de yer alan lafza g�re (Dar m�kellefiyette, tamam� T�rkiye'de tevkif suretiyle vergilendirilmi� olan; �cretler, serbest meslek kazan�lar�, menkul ve gayrimenkul sermaye iratlar� ile di�er kazan� ve iratlar.) y�ll�k beyanname verilmez, di�er gelirler i�in beyanname verilmesi halinde bu gelirler beyannameye d�hil edilmez.

De�erlendirme

Ar�zi kazan�lardaki en �nemli husus i�in “devaml�l��d�r.” Makalemizin ba��nda da s�yledi�imiz �zere Ar�zi Kazan�lar, Di�er Kazan� ve �ratlar ba�l��n�n alt ba�l�� olarak kar��m�za ��kmaktad�r. Di�er 6 kazan�tan ay�ran husus ise yine s�yledi�imiz �zere elde edilen kazanc�n takvim y�l� i�erisinde bir veya iki kere yap�lmas�ndan, devaml� olarak ifa edilmemesinden kaynakl�d�r. Bu y�n�yle di�er gelirlerden ayr�lm��t�r. Ar�zi kazan�lar�n beyan�nda ise dikkat edilmesi husus istisnai tutard�r. Bu tutar her sene Gelir �daresi Ba�kanl��nca bildirilir. 2018 y�l� i�in Ar�zi Kazan�larda istisnai tutar; 27.000 T�rk Liras� olarak belirlenmi�tir.

Sonu�

Maddeler halinde belirtilen Ar�zi Kazan�lar�n vergilendirilmesi, beyan edilmesi ise ayr� bir konu olarak kar��m�za ��kmaktad�r. Vergilendirilmesi ve beyan� a�amas�nda bir tak�m sorunlar ortaya ��kmaktad�r.�

Vergilendirilme a�amas�nda ise Ar�zi Kazan� gelirlerinin di�er gelir unsurlar�na g�re takibi daha zordur. ��nk� Ar�zi olarak yap�lan bir i�in devaml�l�k arz etmeyece�inden dolay� takibi zordur. Ayr�ca kazanc� sa�layan ki�inin sorumlulu�u ise bu a�amada �nem arz etmektedir. Bu y�zden Ar�zi olarak kazan� sa�layan ki�ilerin devlete kar�� kendilerini sorumlu hissedip g�revlerini yerine getirmesi gerekmektedir.

Vergilendirilme a�amas�ndaki bir di�er sorun ise, devaml�l�k ile elde edilmeyen bu kazan�lar�n beyan edilmesi gerekti�ini, ar�zi kazan� sa�layan ki�ilerin ka��n�n bilip bilmedi�i konusu da ayr� bir tart��ma konusu olacakt�r.�

KAYNAK�A

193 Say�l� Gelir Vergisi Kanunu
Ufuk, Mehmet Tahir, Ar�zi Kazan�lar�n Vergilendirilme Esaslar�, Lebib Yalk�n Mevzuat Dergisi, 2008 May�s, MDERGI/8876A.015 (https://www.lebibyalkin.com.tr/mevzuat/mevbank/dergi/lebib-yalkin-mevzuat-dergisi_mdergi_/2008-mayis-sayi-53_mdergi_8876a-00_/arizi-kazanclarin-vergilendirilmesi.html)
Do�rus�z, Bumin, K��e Yaz�s�, 7 Temmuz 2015, (https://www.dunya.com/kose-yazisi/arizi-kazanclar/24597)�
http://www.gib.gov.tr/fileadmin/user_upload/Yararli_Bilgiler/arizikazanc.html

Yazd�r Arkada��na g�nder